تصرف عدوانی چیست و چه مجازاتی دارد؟

تصرف عدوانی چیست

مطابق با ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی، تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت وی مال غیر منقول را از تصرف او خارج کرده است و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید. به عنوان مثال اگر فردی، بدون رضایت مستاجر یا مالک، ملک او را تصرف کند، به این کار تصرف از نوع عدوانی گفته می شود. در شرایط دعوی تصرف عدوانی صرف داشتن سابقه تصرف بر ملک کافی می باشد، اما در دعوای خلع ید ثابت کردن مالکیت فرد، ضروری می باشد. اگر شخصی، حق دیگری را پایمال کند، به مجازات قانونی دچار می شود. لازم به ذکر است که دادگاه در این شرایط فقط تصرف قبلی را در نظر می گیرد و فرقی نمی کند که در این دعوا شما مالک هستید یا مستاجر.

نکته مهم: بهتر است به این نکته توجه داشته باشید که تصرف عدوانی فقط در رابطه با اموال غیر منقول صادق است. بنابراین اگر شخصی به صورت عدوانی اموال منقول مانند اتومبیل فرد دیگری را تصرف کند و از دست وی خارج نماید، شامل تعریف ماده 158 نخواهد شد.

انواع تصرف عدوانی

تصرف عدوانی به دو دسته کلی تقسیم بندی می شود که بسته به وجود شرایط می توان نسبت به متصرف در دادگاه صلاحیت دار طرح دعوی حقوقی و کیفری نمود.

تصرف عدوانی کیفری

مراجع این دعوا، دادگاه کیفری دو و دادسرا می باشد. تصرف عدوانی کیفری به این حالت است که، در صورت اثبات اتهام تصرف برای فرد متصرف علاوه بر رفع تصرف و اعاده وضع به حالت سابق، مجازات حبس نیز وجود خواهد داشت. بنابراین این تصرف دارای شرایطی است و در صورت طرح دعوای تصرف کیفری و ثابت نمودن آن، برای تصرف کننده مجازات در پی خواهد داشت، که مجازات فرد متصرف طبق مبنای ماده 690 قانون مجازات اسلامی عبارت است از:

• اعاده وضع به حالت سابق
• رفع تصرف
• یک ماه تا یک سال حبس

تصرف عدوانی حقوقی

مراجع این نوع دعوا نیز دادگاه عمومی حقوقی می باشد. در طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی، رای صرفا به رفع تصرف داده خواهد شد و مجازاتی برای متصرف اتفاق نخواهد افتاد. طرح مربوط به دعوای تصرف عدوانی به شکل حقوقی در شرایط زیر متصور می باشد:

• فرد متصرف سابقه تصرف نداشته باشد. یعنی فردی که با غلبه و قهر ملک خواهان را تصرف کرده، پیش از این در ملک تصرف شده، سابقه تصرف نداشته باشد.
• تصرف به نحو عدوان صورت گرفته باشد: به این معنی که با قهر و زور و غلبه باشد.
• موضوع مربوط به مورد اختلاف و تصرف مال غیر منقول مانند ملک یا زمین باشد.
• شخص مدعی دعوای تصرف ( یعنی خواهان دعوی) دارای سابقه تصرف باشد. یعنی به صورتی که قبل از تصرف ملک به واسطه فرد متصرف در آن ملک سکونت و تصرف داشته باشد. عموما مبنای سابقه این تصرف عرفی می باشد و می تواند اعم از مدت کوتاه یا طولانی و بلند باشد.

یکی از تفاوت های میان تصرف حقوقی و کیفری این است که در دعوای کیفری باید سوء نیت مجرم ثابت شود، در حالی که در دعوای حقوقی نیازی به این کار نیست.

رسیدگی، صدور رای و شکایت در این نوع دعاوی بصورت زیر انجام می شود:

• مطابق ماده 177 قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان در نوبت رسیدگی قرار نمی گیرند و رسیدگی خارج از نوبت خواهد بود.
• رعایت اصل تناظر در این دعواها ضروری می باشد. یعنی هر دو طرفای دعوا، حق دفاع در برابر همدیگر را دارند.
• در دادگاه لازم است تصرف قبلی خواهان و تصرف عدوانی خوانده احضار شوند.
• در این میان شخص ثالثی که خود را ذینفع می داند، اجازه دارد وارد شود.
• به محض صدور حکم، حکم سریعا اجرا می شود و تصرف باید به سرعت رفع شود.
• تجدید نظرخواهی در این مورد برخلاف سایر دعاوی، مانع اجرای حکم نمی باشد.

مجازات جرم تصرف عدوانی​

طبق ماده 690 قانون مجازات اسلامی اگر شخصی تصرف عدوانی یا ممانعت از حق و ایجاد مزاحمت برای ملک یا مال شخص دیگری داشته باشد، به یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود و دادگاه موظف است رفع تصرف عدوانی انجام دهد.

این دعوا از دعاوی غیرمالی به شمار می‌رود و خواهان موظف است هزینه ثبت دعاوی غیرمالی را بپردازد. این هزینه هر سال از سوی قوه قضاییه تعیین می‌شود.

تفات های دعوای تصرف عدوانی و خلع ید​

1. در دعوای خلع ید، دعوا بر سر مالکیت و تصرف غیرقانونی مال غیرمنقول است. در واقع در دعوای خلع ید مالک باید اثبات کند که مالک ملک مورد دعوا است و فرد دیگری به زور در آن ملک تصرف غیرقانونی کرده است. اما در دعوای تصرف عدوانی، دعوا بر سر سابقه تصرف است. در واقع در دعوای تصرف عدوانی، مالکیت دیگر مطرح نیست و به عنوان ادله اصلی برای رسیدگی به این دعوا مطرح نخواهد بود. بلکه سابقه تصرف بیشتر و امکان اثبات آن دال بر اثبات تصرف عدوانی است. یعنی در دعوای تصرف عدوانی سابقه تصرف خواهان مهم است نه مالکیت او.
2. دعوای خلع ید در خصوص مال منقول و همچنین مال غیرمنقول مطرح می‌شود؛ در صورتی که دعوای تصرف عدوانی تنها قابلیت مطرح شدن برای اموال غیرمنقول را دارد.
3. در دعوای خلع ید، صدور رای نهایی و قطعی لازمه ی اجرای حکم است اما این مسئله در مورد تصرف عدوانی صادق نیست.
4. در دعواهای حقوقی، امکان رسیدگی خارج از نوبت نیز وجود دارد و از آنجا که دعوای خلع ید، دعوایی حقوقی نیست این امکان برای خلع ید فراهم نخواهد بود.
5. دعوای خلع ید، دعوایی مالی است و هزینه دادرسی آن بر اساس قیمت ملک تعیین خواهد شد اما دعوای رفع تصرف عدوانی دعوایی غیرمالی است و هزینه ای به مراتب کمتر از خلع ید خواهد داشت.