نفقه چیست؟

نفقه چیست و چه چیزهایی شامل آن می شود؟

بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می شود مثل مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه های درمان و حتی خادم البته در صورتی که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی نیاز به آن داشته باشد. موارد ذکر شده در این ماده حصری نیست و به عنوان مثال ذکر شده است. قاعده کلی این است که حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با شآن زن است. از ملاک های مهم کارشناس برای تعیین حقوق زوجه نیازهای زوجه و شان او می باشد.

منظور از نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن این است که مرد موظف است همه نیازهای زن را بر اساس عرف جامعه برطرف کند . بعلاوه ، در صورتی که زن به مواردی احتیاج داشته باشد که خارج از عرف است ، اما متناسب با شأن اوست ، باز هم مرد موظف به تأمین این موارد خواهد بود . برای مثال اگر زن از خانواده ای است که عادت به خادم داشته اند ، شوهر باید برای زوجه خادم بگیرد .

آنچه از این ماده برداشت می شود این است که ملاک پرداخت نفقه و میزان آن وضعیت مالی زوج نیست و آنچه برای تعیین میزان نفقه ملاک است ، نیازهای متعارف و متناسب زوجه است که بایستی توسط زوج تأمین گردد . البته این مطلب صرفا متن قانون است ولی در عمل قاضی در تعیین میزان نفقه ، وضعیت مالی مرد را هم  در نظر می گیرد .

نکته مهم این است که اگرچه در ماده ذکر شده ، مواردی از نیازهای زن برشمرده شده است ؛ اما این موارد انحصاری نیستند . در واقع این ماده نفقه زوجه را شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن دانسته است .

نفقه زوجه در عقد دائم و عقد موقت

بر اساس ماده 1106 قانون مدنی ” در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است ” . همانطور که از این ماده بر می آید ، این ماده تنها نفقه زوجه در عقد دائم را پیش بینی کرده است و حکمی در خصوص الزام به پرداخت نفقه در عقد موقت پیش بینی نشده است . به علاوه اینکه بر اساس ماده 1113 قانون مدنی ” در عقد موقت ، زن حق نفقه ندارد ؛ مگر اینکه شرط شده باشد یا آنکه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد ” .

یعنی در عقد موقت ، اصل عدم پرداخت نفقه است ؛ مگر اینکه زن و شوهر پرداخت نفقه در عقد موقت را مورد توافق قرار دهند و یا اینکه اگر آن را مورد توافق قرار نداده باشند ، از شرایط و عرف جامعه اینگونه برداشت شود هرچند پرداخت نفقه در عقد موقت در قانون پیش بینی نشده و مورد توافق طرفین نیز قرار نگرفته است ، با این وجود مرد موظف به پرداخت نفقه در عقد موقت می باشد ؛ مانند زمانی که زن به عنوان همسر موقت ، مدتی طولانی در منزل مرد زندگی می کند .

در قانون تنها شرطی که برای تعلق نفقه به زوجه در عقد دائم در نظر گرفته شده ، این است که زن از شوهر خود تمکین کند . عدم تمکین زن ، به مرد اجازه عدم پرداخت نفقه را می دهد . همچنین در صورتی که در عقد موقت نیز نفقه به زن پرداخت شود ، زن موظف به تمکین است .

آیا می توان در عقد نکاح دائم شرط کرد که به زن نفقه تعلق نمی گیرد؟

در این خصوص بین فقها و حقوقدانان اختلاف نظر است ولی به نظر می رسد نفقه مقتضای ذات عقد نکاح دائم نباشد که نتوان خلاف آن شرط کرد به اصطلاح حقوقی نفقه مقتضای اطلاق عقد نکاح دائم به شمار می رود و بدیهی است که زوجین می توانند در ضمن عقد در این خصوص با تراضی و توافق تصمیم گیری کنند.

نکته: بر خلاف استحقاق دراستحقاق حقوق زوجه تمکن مرد شرط نیست به عبارت دیگر چنین نیست که مرد در صورت توانایی مالی بایستی حق همسر خود را پرداخت کند و مرد فقیر نیز ملزم به پرداخت حقوق زوجه است حتی اگر زن تمکن داشته و یا شاغل باشد باز هم پرداخت حقوق زوجه بر عهده زوج می باشد.

نکته: در این که آیا هزینه تحصیل زوجه جزء حقوق زوجه محسوب می شود یا خیر قانون در این زمینه ساکت است ولی نظر فقها و مراجع بر این است که هزینه تحصیل از شمول نفقه واجب مرد خارج است.

در دوران عقد نفقه چیست و چگونه است؟

اگر زوجین بعد از عقد نکاح دائم بر سر موعد مراسم عروسی و زندگی مشترک توافق کرده باشند رویه قضایی بر این متمایل است که در این دوران تا زمان موعد شروع زندگی مشترک به زوجه نفقه تعلق نمی گیرد

اما اگر زوج، زوجه را بلاتکلیف رها کند و اقدامی برای شروع زندگی پس از آن تاریخ نکند زوجه می تواند مطالبه نفقه کند.

اگر بین زوجین نزدیکی و عمل زناشویی واقع نشده باشد زوجه دارای حق حبس است بدین معنی که بر طبق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زوجه تا تمام مهر به او داده نشده است – و لو این که مهریه توسط دادگاه تقسیط گردد – می تواند از تمکین و ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند و این امتناع اسقاط حق نفقه نمی کند.

نکته: زندگی مشترک زوجین در اصطلاح حقوقی ظهور در تمکین زن دارد از این رو در دادگاه ها و بار اثبات به عهده مرد است که ثابت کنید زن تمکین نمی کند و ناشزه می باشد.

نکته: توجه داشته باشید که زندگی مشترک زوجین ظهور در پرداخت نفقه از جانب زوج به زوجه دارد با این توضیح که اگر زنی به دادگاه برای حقوق زوجه معوقه مراجعه کند در حالی که مدت زمانی را که خواهان حق خود آن است در یک منزل با شوهر زندگی می کرده است از نظر محاکم زندگی مشترک با شوهر ظهور در دریافت نفقه دارد و بار اثبات بر عهده اوست. بنابراین در این موارد غالبا دادگاه ها مطالبه نفقه از جانب زوجه را نمی پذیرند.

مزایای نفقه زوجه:

در قانون برای نفقه زوجه که از حقوق مالی زن در زندگی مشرک است، امتیازاتی در نظر گرفته شده است . مزایای نفقه زوجه به قرار زیر است :

1 – زوجه می تواند نفقه زمان گذشته خود را نیز مطالبه کند . یعنی زوجه می تواند برای مدت زمانی که در گذشته سپری شده و نفقه ای در این مدت دریافت نکرده باشد ، دادخواست حقوقی مطالبه نفقه به دادگاه ارائه کند .

2- پرداخت نفقه به زوجه مشروط به فقر زن نیست ، مثلا اگر زنی شاغل بوده و قادر به تامین نیازهای مالی خود باشد ، باز هم مرد ملزم به پرداخت نفقه به او می باشد .

3- پرداخت نفقه توسط مرد ارتباطی به تمکن مالی وی ندارد . به عبارت دیگر توانایی مالی شوهر شرط پرداخت نفقه نیست ؛ چرا که بر اساس قانون در تعیین مقدار نفقه زن وضعیت اقتصادی شوهر در نظر گرفته نمی شود و ملاک نیازهای متعارف و متناسب زن است . اما همانطور که گفتیم این موضوع در دادگاه ها در نظر گرفته می شود .

4- پرداخت نفقه به زوجه در ایران تنها وظیفه ای برای مرد است و در حقوق ایران تکلیفی در خصوص الزام به پرداخت نفقه از جانب زن وجود ندارد .

5- طلب زن بابت نفقه طلب ممتاز است به این معنا که در صورت ورشکستگی یا فوت شوهر ، نفقه زن مقدم بر سایر بدهی های مرد می باشد و ابتدا نفقه زن پرداخت شده و سپس نوبت به سایر بدهی ها خواهد رسید .

6- مطالبه نفقه زوجه از دو روش امکان پذیر است . زوجه هم می تواند دادخواست حقوقی مطالبه نفقه را ارائه کند و هم می تواند به جرم ترک انفاق از مرد شکایت کند .

برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نفقه زن میتوانید با شماره های موجود در وبسایت تماس و با مشاورین و وکلای مجموعه ارتباط بگیرید. کارشناسان و وکلای موسسه حقوقی آئین عدالت خاتم آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی و حضوری به سوالات شما عزیزان پیرامون نفقه زن پاسخ دهند.