جرایم ارز دیجیتال و نحوه شکایت از کلاهبرداری های ارز دیجیتال

از زمان تشکیل نخستین جوامع بشری تاکنون، همواره پول به ابزار اصلی مبادلات و معاملات به کار می‏رفت. سیر تکوین پول در تاریخ بشر به این صورت بود که از پول‌های کالایی شروع ‏شد و تا تولید سکه‌های فلزی، شکل‌گیری اسکناس‌های کاغذی (با پشتوانه طلا) و چاپ اسکناس‌های بدون پشتوانه ادامه یافت. امروزه شاهد ظهور نسل جدیدی از پول هستیم که در بستر اینترنت ایجاد می‏شود و به‌وسیله فناوری‌های نوین، منتقل می‏گردد. عنوان کلی این نسل از پول‌ها، ارز دیجیتالی و دعاوی مربوط به آن‌ها در دسته جرایم ارزهای دیجیتالی و رایانه‌ای قرار می گیرد.

 

ارز دیجیتال چیست؟

چند سالی است که موضوع ارز دیجیتال بر سر زبان ها افتاده و افراد زیادی به خرید و فروش این گونه ارزها می پردازند. ارز دیجیتال نوعی دارایی یا پول مجازی است که از طریق اینترنت قابل عرضه است. تفاوت ارز دیجیتال با پول این است که ارز دیجیتال بر خلاف پول، قابل لمس نبوده و صورت فیزیکی ندارد اما می توان از طریق عملیات مشخصی آن را به پول و دارایی ملموس تبدیل کرد.

ارز مجازی، رمز ارز و ارز دیجیتال بانک مرکزی انواع ارز دیجیتال هستند. ارز مجازی ارزهایی هستند که توسط سازنده آن کنترل و مدیریت می شوند و معمولا توسط اعضای یک جامعه مجازی مانند بازیکنان یک گیم، مورد استفاده و تبادل قرار می گیرند. رمز ارز با الگوریتم های ویژه رمزنگاری شده و از امنیت بالاتری برخوردار است. رمز ارزها طی عملیات پیچیده کامپیوتری به نام mining تولید می شوند. ارز دیجیتال بانک مرکزی مشابه رمز ارز است با این تفاوت که توسط بانک مرکزی تولید و مدیریت می شود.

 

تفاوت ارز دیجیتال با پول

ارز دیجیتالی (عنوان عامی که مصادیق گوناگونی همچون بیت کوین، لایت کوین، نانو و… را در برمی‌گیرد) تفاوت‌هایی با پول‏ در مفهوم سنتی آن دارد. برای مثال در ایجاد این ارزها شاهد انحصار قدرتِ خلق پول در دست یک شخص یا گروه خاص نیستیم؛ بلکه هر شخصی با استفاده از یک روش مشخص قادر خواهد بود این ارز را تولید کند. همچنین ارز دیجیتالی برخلاف پول‌ها و ارزهای واقعی، حمایت قانونی بسیاری از کشورها را ندارد. تنها تعداد محدودی از کشورهای جهان این ارزها را قانونا به رسمیت شناختند. به همین دلیل جرایم ارزهای دیجیتالی روزبه‌روز در حال افزایش است.

انواع ارز دیجیتال

ارز دیجیتالی در یک تقسیم‌بندی کلی به دو بخش قابل‌تبدیل و غیرقابل‌تبدیل تقسیم می‏شوند. ارزهای قابل‌تبدیل ارزهایی هستند که امکان تبدیل‌شدن به پول‌های واقعی و بالعکس را دارند. عموماً ازاین‌دسته ارزها برای خرید کالاها و خدمات حقیقی یا مجازی استفاده می‏شود. این ارزها به دو قسمت متمرکز و غیرمتمرکز تقسیم می‏شود. در متمرکزها، انتشار پول و کنترل آن بر عهده یک نهاد مرکزی است. ارزهایی همچون Reserve, Liberty و… ازاین‌دست هستند. در ارزهای قابل‌تبدیل غیرمتمرکز، تمامی فرایندها ازجمله انتشار ارزها، گزارش تراکنش‌ها و… به‌جای یک نهاد مرکزی، توسط خود افراد (و از طریق یک سازوکار ریاضیِ رمزنگاری) صورت می‌پذیرد. ارزهایی همچون Bitcoins, Litecoins و… ازاین‌گونه‌اند.

جرایم ارزهای دیجیتالی به چه مواردی تقسیم می‌شوند؟

بررسی پرونده‏ های قضایی و جرایم ارزهای دیجیتالی در کشورهای مختلف، نشان می‏دهد بیشترین جرایمی که در این حوزه رخ می‏دهند عبارتند از:

1) سرقت ارز دیجیتالی:

ارز دیجیتالی می‏توانند همچون پول نقد و اموال منقول، مورد سرقت قرار بگیرند و یا آن که مفقود شوند. گروهی از سارقان حرف‌ه‏ای این توانایی را دارند تا با استفاده از برخی بدافزارها یا با هک کردن سامانه مقصد، ارز دیجیتالی را سرقت کند. در برخی از ‏موارد، سارقان، کسب و کارهای مرتبط با ارز دیجیتالی را (مثل صرافی‏ های ارز مجازی) مورد هدف قرار می‏‌دهند. همچون پرونده سرقت از صرافی Flexion.

2) کلاهبرداری:

در برخی از مواقع مشاهده می‏ شود که بزهکاران، با توسل به برخی روش‏ های متقلبانه، افراد دارای سرمایه بالا را اغوا می‏کنند تا دارایی‏ های خود را تبدیل به ارز دیجیتالی نمایند. اما پس از گرفتن پول‏ های این افراد، هیچ گونه ارز مجازی خلق نمی‏‌کنند و آن را  ارائه نمی‏ نمایند.

3) پولشویی:

در بسیاری از مواقع مشاهده می‏شود که بزهکاران منافع حاصل از جرم را تبدیل به ارز دیجیتالی می‏کنند و آن‌ها را به مناطق و کشورهایی که قوانین و نظارت کمتری (راجع به ارز دیجیتالی) دارند، منتقل می‏ نمایند. یکی از پرونده ‏های معروف در این زمینه، پرونده مربوط به سایت Liberty Reserve بود که در آن بزرگترین پولشویی تاریخ رخ داد.

4) تامین مالی تروریسم:

یکی از پدیده‏ های نگران کننده جهان، تروریسم و فعالیت‏ های تروریستی است. فعالیت تروریست‏ ها محدود به حمله به یک مکان خاص یا انجام یک عملیات نظامی نمی‏‌شود. این گروه برای فعالیت‏ های دیگری همچون تبلیغ تفکرات خود، تهیه اقلام نظامی و سایر امور نیاز به پشتیبانی و حمایت مالی دارند. بخشی از نیاز مالی این گروه از طریق ارز دیجیتالی تامین می‏‌شود. فرامرزی بودن این ارزها، امکان گمنام ماندن حامیان و کمک‏ کنندگان و نیز عدم وجود نظارت کافی، موجب می‏شود که ارز دیجیتالی مورد استقبال تروریست‏ ها قرار گیرند.

 

آیا ارز دیجیتال قابل توقیف است؟

در رابطه با جرایم ارز دیجیتال این سوال مطرح می شود که آیا ارز دیجیتال قابل توقیف است؟ توقیف ارز دیجیتال با روش های پیشرفته و طی مراحل خاصی امکان پذیر است. پلیس باید بتواند به wallet فرد مورد نظر دسترسی کامل پیدا کرده و سپس آن را فریز نماید. اگر کیف پول رمز نگاری شده باشد، انجام این مراحل دشوارتر خواهد بود و جز با همکاری مظنون تقریبا امکان پذیر نیست. البته امکان مصادره بیت کوین و سایر رمز ارزهایی که در بستر بلاکچین هستند امکان پذیر نبوده و پلیس تنها می تواند با ایجاد محدودیت بر دسترسی، تبادلات را کنترل نماید.

 

راهکارهای محافظت از دارایی های مربوط به ارز دیجیتال

در ارتباط با جرایم ارز دیجیتال پیشگیری بسیار موثرتر، مفیدتر و ضروری تر از درمان است. چون بازیابی ارزهای به سرقت رفته در برخی مواقع کاملا ناممکن است. کسانی که با کیف پول الکترونیکی آشنا هستند می دانند این کیف ها دارای دو نوع کلید عمومی و خصوصی هستند. سارق در صورت دسترسی به کلید خصوصی می تواند مالک آن کیف پول شود. بنابراین حفظ اطلاعات اولیه کیف پول اولین و مهم ترین کاری است که باید برای محافظت از دارایی های ارز دیجیتال انجام داد. تغییر دوره ای رمز، تعریف رمز دو مرحله ای یا احراز هویت دو مرحله ای، می تواند به امنیت کیف پول تا حد زیادی کمک کند. در انتخاب کیف پول احتیاط زیادی به خرج داده و ایمن ترین نوع آن را انتخاب کنید. برای اینکه در دام کلاهبردارها نیفتاده و کیف پول جعلی انتخاب نکنید، دانلود از منابع رسمی و معتبر ضرورت دارد.

 

بعد از وقوع سرقت یا کلاهبرداری ارز دیجیتال چیکار کنیم؟

به محض اطلاع از جرایم ارز دیجیتال، باید با پلیس فتا تماس گرفته و جریان را توضیح دهید. سپس با مراجعه به نزدیک ترین دفاتر خدمات الکترونیک، دادخواست خود را با ذکر دلایل و مستندات ارائه نمایید. در این زمینه مشاوره با وکیل بسیار موثر خواهد بود. پرینت انتقال ارز دیجیتال در کیف پول و تراکنش بانکی مرتبط، مهم ترین مدارکی است که باید همراه دادخواست ارائه کرد.

با تغییر اطلاعات حساب کاربری خود می توانید از ادامه سرقت جلوگیری نمایید البته اگر همچنان به کیف پول خود دسترسی دارید. با پشتیبانی کیف پول خود و همچنین صرافی که با آن کار می کنید، تماس بگیرید. اگر ارز شما از صرافی سرقت شده و یا به یک صرافی منتقل شده باشد، بازیابی آن راحت تر خواهد بود. از طریق برنامه های خاصی می توانید پول خود را ردیابی کرده و سرنخی از سارق به دست آورید. این سر نخ ها را در اختیار پلیس و صرافی قرار دهید. برای ارزهای باقیمانده در کیف پول، کلید خصوصی جدیدی ایجاد کرده و بلافاصله آنها را به کیف پول جدید منتقل کنید.

تمام این روش ها مستلزم این است که قبل از آغاز تجارت در فضای ارز دیجیتال، آموزش های لازم را برای کار و حفاظت از دارایی دیده باشید و به امور مختلف آن مسلط باشید. ورود بدون دانش و آگاهی کافی در این حوزه، جز زیان حاصلی نخواهد داشت.

مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم ارز دیجیتال

اگرچه قوانین کاملی در زمینه مبارزه با جرایم ارز دیجیتال وجود ندارد اما در ایران می توان در مقابل چنین موضوعاتی به پلیس فتا و دادگاه شکایت کرد. پلیس فتا برای پیگیری این موضوع تخصص و تبحر بیشتری دارد. اگرچه در برخی جرایم ارز دیجیتال، پلیس در عمل نمی تواند کاری انجام دهد.

نحوه شکایت از کلاهبرداری ارز دیجیتال به این صورت است که به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه شده و دادخواست تنظیم شود. مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم ارز دیجیتال، دادگاه محل ارتکاب جرم است.

طبق نظریه مشورتی شماره 1623/1400/7 درباره کلاهبرداری های رایانه ای که موضوع جرم ارز دیجیتال است، محکومیت مجرم بازگرداندن آنچه از کیف پول الکترونیکی برداشت شده، خواهد بود. اگر این مال توسط مجرم خرج شده و در دسترس نیست، باید قیمت از طریق تراضی طرفین تعیین شده و به مالباخته مسترد گردد.

 

کلام آخر:

از آنجایی که پدیده ارز مجازی به سرعت در حال پیشرفت و تکامل است، تمامی افراد درگیر با این پدیده همواره می ‏بایست علم و دانش خود را در این زمینه به روز کنند تا با عملکرد بزهکاران غافلگیر نشوند. می‏ بایست تمامی زیرساخت‏ های نرم ‏افزاری و سخت ‏افزاریِ حضور ایمن افراد در عرصه ارز دیجیتالی فراهم گردد تا جرایم ارزهای دیجیتالی به حداقل برسد. آخرین راهکاری که به ذهن می‏رسد، طراحی سامانه‌‏ای جهت ثبت ‏هویت و نام کابرانِ استفاده ‏کننده از ارز دیجیتالی و تعیین دقیق سوابق معاملاتی آنهاست. این کار، تعقیب متخلفان حوزه ارزهای مجازی را آسان‏تر میکند.